Poręczenie

Umowa, na podstawie której poręczyciel zobowiązuje się do spłaty kredytu wraz z należnymi odsetkami i kosztami w przypadku, gdyby kredytobiorca nie spłacił kredytu w oznaczonym terminie.

Prolongata

przedłużenie terminu płatności zadłużenia krótkoterminowego

Przelew (cesja) wierzytelności

Przelew (cesja) wierzytelności następuje na podstawie umowy zawartej pomiędzy kredytobiorcą (cedentem) a Bankiem (cesjonariuszem), na mocy której kredytobiorca przenosi na Bank swoją wierzytelność wobec określonego dłużnika, jako zabezpieczenie własnego zobowiązania wobec Banku z tytułu udzielonego kredytu.

PIN

osobisty numer identyfikujący posiadacza karty. Kod PIN służy do potwierdzania transakcji wykonywanych w bankomatach i niektórych punktach handlowo-usługowych wyposażonych w specjalne terminale POS. Kod PIN zastępuje podpis posiadacza karty.

Przewłaszczenie

Forma zabezpieczenia kredytu udzielonego przez Bank polegająca na przeniesieniu na Bank przez dłużnika, do czasu spłaty zadłużenia wraz należnymi odsetkami i kosztami, prawa własności rzeczy ruchomej.

POS (Point of Sale)

urządzenie elektronicznej obsługi transakcji znajdujące się u akceptanta kart.

Przejęcie długu

Przejęcie długu polega na wstąpieniu osoby trzeciej, nie występującej dotychczas w charakterze strony, w sytuację prawną kredytobiorcy z równoczesnym zwolnieniem z długu dotychczasowego kredytobiorcy. Osoba przejmująca dług staje się dłużnikiem Banku zgodnie z umową kredytową zawartą z Bankiem przez poprzedniego kredytobiorcę.

Pakt Stabilności i Wzrostu

Składa się z 3 dokumentów: (1) Rezolucji Rady Europejskiej z 17 czerwca 1997r.w sprawie Paktu Stabilności i Wzrostu, (2) Rozporządzenia Rady UE nr 1466/97/WE z dnia 7 lipca 1997r. dotyczącego wzmocnienia nadzoru pozycji budżetowych oraz nadzoru i koordynacji polityk gospodarczych oraz (3) Rozporządzenia Rady UE nr 1467/97/WE z dnia 7 lipca 1997r. dotyczącego przyspieszenia i objaśnienia realizacji procedury nadmiernego deficytu. Pakt opiera się na założeniu zdrowych finansów publicznych jako środka służącego do wzmocnienia stabilności cen oraz wrostu gospodarczego, sprzyjającego tworzeniu nowych miejsc pracy; średniookresowym celem polityki fiskalnej wszystkich państw członkowskich jest osiągnięcie równowagi lub nadwyżki budżetowej. Państwa członkowskie UE, zarówno należące, jak i nie należące do strefy euro, są zobowiązane do bezwzględnego unikania nadmiernego deficytu, tj. przekraczającego 3% PKB. Na straży przestrzegania Paktu stoi Rada UE. Do jej obowiązków należy przedstawianie rekomendacji państwom członkowskim, w których deficyt sektora finansów publicznych przekroczy dopuszczalny poziom lub istnieje poważne zagrożenie wystąpienia takiej sytuacji. Rada jest upoważniona do nakładania sankcji, również w postaci kar pieniężnych, w przypadku niewywiązywania się danego państwa ze zobowiązań nałożonych w związku z występowaniem nadmiernego deficytu. Pakt uszczegóławia procedury ustanowione na mocy Traktatu (art. 103 pkt 3 i 4), tj. procedurę wielostronnego nadzoru (multilateral surveillance procedure) oraz system wczesnego ostrzegania (early warning system).

Państwo dobrobytu

Koncepcja państwa i społeczeństwa powstała pod wpływem ekonomii dobrobytu, w pełni ukształtowana po drugiej wojnie światowej. Zakłada ingerencję państwa w życie gospodarcze w celu zapobiegania negatywnym zjawiskom społecznym (takim jak bezrobocie) oraz rozszerzanie systemu świadczeń i usług socjalnych w ramach demokracji jako systemu politycznego. Realizacja tych założeń ma umożliwić osiągnięcie powszechnego dobrobytu. (ang. Welfare state). Zobacz też państwo opiekuńcze.

Państwo opiekuńcze

Państwo, w którym za opiekę nad społeczeństwem w takich sprawach jak opieka społeczna, zdrowie, edukacja, mieszkanie i warunki pracy jest odpowiedzialny rząd. Zobacz też państwo dobrobytu.

Parametry

Wielkości liczbowe wiążące w modelu jedne zmienne ekonomiczne z drugimi. W przeciwieństwie do zmiennych, które mogą ulegać zmianom, zakłada się że parametry są w okresie prognozy stałe.

Parytet siły nabywczej

Purchasing Power Parity (PPP), teoria zakładająca, że w długim okresie takie same produkty i usługi w różnych krajach powinny kosztować tyle samo. Dzieje się tak dzięki dopasowaniu się kursów walutowych. Teoria parytetu siły nabywczej ignoruje efekt kosztów transportu i ceł.

Pasywa

Żródła finansowania majątku firmy. Pasywa określają, jakie środki zostały wykorzystane do zbudowania majątku firmy, czyli jej aktywów. Pasywa są zwykle dzielone na kapitał własny i kapitał obcy. Kapitał własny to majątek właścicieli wniesiony do firmy – może to być kapitał finansowy bądź rzeczowy - oraz zysk wypracowany przez firmę i niepodzielony między właścicieli. Do kapitału obcego zaliczamy kredyty i pożyczki zaciągnięte przez firmę, rozliczenia międzyokresowe oraz inne zobowiązania (np. nieuregulowane należności za zakupione produkty).

Patent

Dokument urzędowy stwierdzający prawo do wyłącznego korzystania z wynalazku w celach zarobkowych.

Pełna księgowość

Najbardziej skomplikowana, kosztowna, ale i precyzyjna forma prowadzenia sprawozdawczości finansowej w przedsiębiorstwie. Do takiej formy zobowiązane są podmioty o dochodzie przekraczającym w ciągu roku podatkowego kwotę 1,2 mln euro.

Per capita

Określenie łacińskie - na osobę (dokł. na głowę).

PIENIĄDZ

W ekonomii definiujemy pieniądz jako dobro, które jest powszechnie akceptowane jako forma płatności za inne towary i usługi. Pieniądz posiada niezwykle ważną rolę w gospodarce, wypełniając 3 funkcje:

• środka wymiany, czyli pośrednika w wymianie towarów i usług między tymi, którzy je posiadają w nadmiarze (bo np. je produkują), a tymi którzy ich potrzebują. Gdyby nie było pieniądza, wymiana dóbr byłaby bardzo trudna, bo posiadając jakieś dobro w nadmiarze, musielibyśmy znaleźć kogoś, kto je akurat potrzebuje – a jednocześnie posiada w nadmiarze dobro, które jest nam potrzebne. Pieniądz tę sprawę ogromnie upraszcza – wystarczy zaakceptować w wymianie za nasze dobro pieniądze, za które następnie będziemy mogli kupić to, co nam jest potrzebne;
• jednostki rozrachunkowej, czyli wspólnej miary wartości dla wszystkich innych dóbr. Wartość dóbr wyrażona w jednostkach pieniądza to po prostu cena;
• środka tezauryzacji, czyli dobra, za pomocą którego możemy przechowywać nasze oszczędności i majątek.

Każde dobro, które wypełnia te trzy funkcje i jest powszechnie akceptowane może być pieniądzem. Początkowo rolę pieniądza pełnił po prostu jeden z towarów: w starożytnej Mezopotamii były to suszone skóry, a przez parę tysięcy lat z powodzeniem funkcję tę pełniły szlachetne metale: złoto i srebro. Jeśli rolę pieniądza pełni jakiś towar, to jego wartość w wymianie – to po prostu wartość tego towaru. Złoto i srebro mają znaczną i stabilną wartość, kiedy więc były używane jako pieniądz, stabilne były również ceny.

Od mniej więcej 250 lat coraz szerzej zaczął jednak być stosowany pieniądz papierowy. Jest to tzw. pieniądz symboliczny – w tym sensie, że jego wartość w wymianie nie ma nic wspólnego z rzeczywistą wartością dobra, z którego jest wyprodukowany. Za jego emisję odpowiedzialne jest państwo, które zleca tę rolę bankowi centralnemu. Wartość pieniądza symbolicznego, a zatem również stabilność cen zależy od tego, jak się kształtuje relacja pomiędzy ilością pieniędzy na rynku a ilością dostępnych towarów i usług. Zgodnie z równaniem wymiany Fishera zachwianie równowagi między tymi dwiema wielkościami (np. spowodowane silnym wzrostem podaży pieniądza) powoduje niestabilność cen (inflację lub deflację).

PKB WEDŁUG PARYTETU SIŁY NABYWCZEJ WALUT

Produkt Krajowy Brutto (PKB) na mieszkańca według parytetu siły nabywczej, mimo pewnych wad, jest powszechnie uważany za najbardziej prawidłową miarę rozwoju gospodarczego.

PKB to wartość towarów i usług wytworzonych w gospodarce, wyznaczona w bieżących cenach krajowych. Jeśli chcemy porównać wartość PKB wytworzoną w różnych krajach, pozornie wystarczyłoby w tym celu podzielić wartość PKB przez wartość obowiązującego kursu walutowego. Taka miara mogłaby jednak być myląca.

Bierze się to z faktu, że pomiędzy poszczególnymi krajami występują znaczne różnice w poziomach cen poszczególnych grup towarów i usług. W normalnej statystyce rachunków narodowych wartość wytworzonych towarów i usług (a więc PKB) mierzona jest przy użyciu cen danego kraju. W przypadku dwóch krajów, wytwarzających identyczną ilość towarów i usług, poziom PKB będzie rachunkowo wyższy tam, gdzie wyższy będzie poziom cen. Nieprawidłowość tę daje się w znacznej mierze wyeliminować wyceniając w obu krajach wytworzone towary i usługi z użyciem tych samych cen (np. średniego poziomu cen danych towarów w grupie porównywanych krajów). Porównania PKB, uwzględniające parytet siły nabywczej walut bazują na takim właśnie podejściu. Wartości PKB na mieszkańca według parytetu siły nabywczej określa się zazwyczaj w dolarach (a ściślej w hipotetycznych jednostkach pieniężnych pozwalających w krajach OECD kupić średnio towary wartości 1 dolara).

Warto zauważyć, że ceny w różnych krajach mogą się poważnie różnić z powodu różnego poziomu rozwoju gospodarczego. Aby zrozumieć to zjawisko, musimy podzielić wszystkie dobra, które kupujemy na dwie grupy:

• dobra handlowe, które można wyprodukować w jednym kraju, a potem przetransportować i sprzedać w drugim (przykładem może być samochód). Jeśli na dobra te nie nakłada się dodatkowych podatków lub ceł nie ma też powodu, by cena tych dóbr znacznie różniła się w różnych krajach. I rzeczywiście, ceny samochodów w Polsce i w Niemczech są podobne. Gdyby bowiem różnice cen były większe, Polacy po prostu zaczęliby kupować auta w Niemczech – albo Niemcy w Polsce;
• dobra niehandlowe, to z kolei takie, które muszą być wyprodukowane w tym samym kraju, w którym się je sprzedaje. Charakter niehandlowy ma duża część usług (przykładem mogą być usługi fryzjera lub lekarza). Cena dóbr niehandlowych będzie zależeć od poziomu dochodów (bogatsi od Polaków Niemcy zapłacą znacznie więcej za wizytę u lekarza lub fryzjera). Nie ma też szybko działającego mechanizmu, który wymuszałby wyrównywanie się tych cen.

Skutkiem tego, ogólny poziom cen w kraju zależy od stopnia jego zamożności (PKB na głowę mieszkańca). Jest on generalnie tym wyższy, im zamożniejszy jest dany kraj. Pomiar PKB według parytetu siły nabywczej walut pozwala w znacznej mierze wyeliminować to zjawisko, lepiej pokazując różnice w poziomie życia między krajami.

Płaca

Płaca jest to wynagrodzenie pracownika za świadczenie pracy przez określony czas, np. godzinę, tydzień albo miesiąc. Innymi słowy, płaca jest wynagrodzeniem, które uzyskuje gospodarstwo domowe od przedsiębiorstwa za to, że jego praca wykorzystana jest w procesie produkcji. Albo mówiąc jeszcze inaczej, płaca jest ceną pracy.
W analizach teoretycznych, ekonomiści na ogół traktują płacę godzinową jako wynagrodzenie za najmniejszą, jednostkę czasu pracy. Wysokość płacy można wyrażać w ujęciu nominalnym lub realnym:

• Płaca nominalna to wyrażona w pieniądzu cena, którą trzeba zapłacić pracownikowi za świadczoną przez niego pracę.
• Płaca realna to rzeczywista siła nabywcza otrzymywanej płacy, czyli ilość towarów i usług, które można za nią kupić. Zmiany poziomu płac realnych oblicza się poprzez odliczenie od zmian płac nominalnych tempa wzrostu cen (inflacji).

Wynagrodzenie pracownika, które odpowiada iloczynowi płacy godzinowej i łącznej liczby przepracowanych godzin, nie stanowi jednak całkowitych kosztów pracy ponoszonych przez pracodawcę. Przedsiębiorca obciążony jest dodatkowo tzw. pozapłacowymi kosztami pracy, w skład których wchodzą podatki i obowiązkowe składki ubezpieczeniowe. Pracodawcy zwiększają wielkość zatrudnienia, jeżeli całkowite koszty pracy związane z zatrudnianiem kolejnego pracownika są niższe od wartości wytworzonej przez niego pracy. W przeciwnym razie – gdy koszty te przewyższają wydajność pracy - zatrudnienie nowego pracownika jest nieopłacalne. Zbyt wysokie płace – w stosunku do osiąganej wydajności pracy - powodują spadek wielkości zatrudnienia.

Na wysokość otrzymywanych wynagrodzeń wpływa wiele czynników, przede wszystkim jednak osiągana wydajność pracy. Ta z kolei zależy głównie od naszych kwalifikacji zawodowych, umiejętności i narzędzi, którymi pracujemy. Im jesteśmy lepszymi specjalistami, a wykorzystywane urządzenia i technologia pozwalają na wykonywanie naszej pracy w sposób szybki i dobry, tym więcej dóbr i usług możemy wytworzyć. Tym samym nasze wynagrodzenia mogą być także wyższe

Chociaż wydajność pracy jest głównym czynnikiem warunkującym wysokość płac, to na jej poziom wpływają także inne czynniki. Na doskonale konkurencyjnym rynku pracy powinna, ze względu na dużą konkurencję pomiędzy wszystkimi podmiotami - zarówno poszczególni pracownicy, jak i pracodawcy, nie mają istotnego wpływu na wysokość wynagrodzeń. Innymi słowy, pracownicy mogą podjąć pracę, a pracodawcy nająć pracownika jedynie za obowiązującą stawkę płac. W rzeczywistości, rynek pracy nie jest doskonale konkurencyjny, a dzieje się tak co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, niektóre firmy są na tyle dużymi pracodawcami, że mają znaczący wpływ na wysokość płac, szczególnie na małych rynkach pracy. Gdy liczba alternatywnych możliwości zatrudnienia jest mała, pracodawcy mogą skutecznie ograniczać wysokość oferowanych wynagrodzeń. Drugą przyczyną braku doskonałej konkurencji jest to, że w wielu przypadkach wysokość płac jest negocjowana przez związki zawodowe. Organizacje związkowe - reprezentując jednocześnie wielu pracowników - mogą wywierać istotny wpływ na wysokość oferowanych wynagrodzeń. Im większa siła negocjacyjna pracowników, tym większe prawdopodobieństwo wynegocjowania przez nich wyższych wynagrodzeń.

Na siłę negocjacyjną pracowników, a tym samym wysokość ich płac, wpływają także zasiłki dla bezrobotnych. Im są one wyższe, tym mniej dotkliwe staje się bezrobocie, ale zarazem słabsze bodźce bezrobotnych do akceptowania niższych wynagrodzeń. W okresach dobrej koniunktury gospodarczej, gdy pracodawcy chcą produkować coraz więcej i zaczynają silnie konkurować o pracowników, rośnie także wysokość wynagrodzeń.

Wysokość płac uwarunkowana jest także wysokością pozapłacowych kosztów pracy. Im większe obciążenia podatkowe i pozapodatkowe są nakładane przez państwo na dochody uzyskiwane z pracy, tym niższe są wynagrodzenia, które wypłaca nam pracodawca.

Płatnik

Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, obowiązana do obliczenia i pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi podatkowemu.

Płynne aktywa

Gotówka i inne aktywa, które można łatwo, tanio i szybko zamienić na gotówkę.

Płynność

Stopień trudności zamieniania aktywów na gotówkę.

Pochodne instrumenty finansowe

Obejmują transakcje wszelkiego rodzaju instrumentami finansowymi, których cena jest uzależniona od ceny innych instrumentów finansowych, towarów lub wartości wskaźników ekonomicznych albo indeksów rynkowych. Do derywatów są zaliczane transakcje takimi instrumentami jak: opcje, futures, forward, swaps, pochodne instrumenty zabezpieczające przed ryzykiem kredytowym, derywaty wbudowane w inne instrumenty finansowe (tylko wtedy, gdy mogą być przedmiotem obrotu oddzielnie od instrumentów, w które są wbudowane).

Podatek akcyzowy

Podatek nakładany na wybrane artykuły (np. paliwa, alkohole, biżuterię, kosmetyki); jest ważnym źródłem dochodów państwa.

Podatek degresywny

Podatek, którego przeciętna stopa podatkowa spada w miarę wzrostu dochodu.

Podatek importowy

Dodatkowa opłata nakładana na wszystkie importowane towary po ich ocleniu. W Polsce stosowano go do 1996 roku.

Podatek progresywny

Podatek progresywny to taki, w którym wyższe dochody są opodatkowane według wyższej stawki podatkowej. Odbywa się to poprzez wprowadzenie progów podatkowych, po przekroczeniu których krańcowa stawka opodatkowania (tzn. stawka podatkowa, według której opodatkowana jest kolejna złotówka dochodu) wzrasta. Powoduje to, że przeciętna stawka opodatkowania podatników bogatszych jest wyższa niż podatników uboższych (sytuację tę mogą skomplikować ulgi podatkowe, z których stosunkowo częściej korzystają bogatsi podatnicy).

Podatek liniowy to z kolei taki, w którym każda złotówka dochodu opodatkowana jest według identycznej stawki podatkowej. Oznacza to, że niezależnie od wysokości dochodu, podatnik zapłaci państwu podatek według tej samej średniej stawki.

Podatek płask i– to stosowana w Polsce nazwa podatku zbliżonego do podatku liniowego, skonstruowanego w taki sposób, że wprawdzie dochód opodatkowuje się według jednolitej podstawowej stawki, ale jednocześnie stosuje się kwotę wolną – dochód opodatkowany według zerowej stawki. Faktycznie jest to podatek umiarkowanie progresywny, bo podatnik najuboższy może w ogóle podatku nie zapłacić (0% podatku), a średnia stawka stopniowo wzrasta wraz ze wzrostem dochodu (przy wysokim dochodzie zbliża się do stawki podstawowej).

Najważniejsze argumenty zwolenników i przeciwników podatku liniowego są następujące.

Za podatkiem liniowym /przeciwko progresywnemu:

* podatek liniowy ogranicza krańcowe opodatkowanie osób zamożniejszych, zachęcając je do zwiększenia aktywności gospodarczej;
* podatek liniowy zwiększa oszczędności i inwestycje (bo stopa oszczędności w zamożniejszych gospodarstwach domowych jest wyższa, niż w gospodarstwach ubogich);
* podatek liniowy doprowadzi do szybszego wzrostu gospodarczego, a więc - z czasem – do wyższych dochodów budżetu państwa;
* podatek liniowy jest prosty, przejrzysty, uwolniony od biurokratycznej uznaniowości, łatwy w administrowaniu;
* podatek liniowy jest mniej uciążliwy dla podatnika (znaczną część ciężarów raportowania można przerzucić na przedsiębiorstwa dokonujące wypłat);
* podatek liniowy zniechęca do ucieczki w szarą sferę podatników, którzy osiągają stosunkowo wysokie dochody.

Za podatkiem progresywnym /przeciwko liniowemu:

* podatek liniowy zwiększa skalę różnic w dochodach społeczeństwa;
* podatek liniowy to prezent dla grup zamożnych, które mogą zużyć dodatkowe środki na luksusową konsumpcję.

Podatek od czynności cywilnoprawnych

Podatkiem objęte są: czynności cywilnoprawne (umowy); zmiany tych umów; orzeczenia sądów i ugody, jeżeli wywołują one takie same skutki prawne, jak podlegające opodatkowaniu czynności cywilnoprawne. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej, podjęcia uchwały o podwyższeniu kapitału spółki mającej osobowość prawną, uprawomocnienia się orzeczenia sądu, doręczenia wyroku sądu polubownego lub zawarcia ugody. Podatnicy zobowiązani są do złożenia deklaracji w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych w terminie 14 dni od daty dokonania czynności.

Podatek od dochodów osobistych

Podatek od dochodów osiąganych przez osoby fizyczne.

Podatek od gier

Podatnikami podatku od gier są podmioty prowadzące działalność w zakresie gier i zakładów, na podstawie udzielonego zezwolenia oraz podmioty urządzające gry i loterie stanowiące monopol Państwa podlegające opodatkowaniu podatkiem od gier. Obowiązek podatkowy powstaje z chwilą rozpoczęcia wykonywania działalności podlegającej opodatkowaniu.

Podatek od towarów i usług (VAT)

Podatek od towarów i usług (podatek od wartości dodanej) forma podatku obrotowego stosowana obecnie w większości krajów świata.

Podatek progresywny (PIT)

Podatek, którego przeciętna stopa podatkowa wzrasta w miarę wzrostu dochodu; oznacza to, że wyższe dochody opodatkowane są według wyższej stopy podatkowej.

Podatek proporcjonalny

Podatek o stałej przeciętnej stopie podatkowej.

Podatek rolny

Przedmiotem opodatkowania są grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza. Podmiotami obowiązanymi do zapłaty podatku rolnego są: właściciel, posiadacz samoistny, użytkownik wieczysty, w niektórych przypadkach posiadacz zależny gruntów.

Podatek

Podatek stanowi przymusowe, bezzwrotne świadczenie pieniężne dokonywane na rzecz państwa. Podstawą poboru podatku jest odpowiednie uregulowanie prawne, a celem jest uzyskanie środków umożliwiających realizację funkcji państwa.



Podatek spełnia w gospodarce różnorodne funkcje, z których najważniejsze to:

* funkcja fiskalna – polega na dostarczeniu środków dla budżetu państwa (a szerzej: sektora finansów publicznych) w celu sfinansowania wydatków państwa;
* funkcja redystrybucyjna – polega na zmianie rozkładu dochodów w gospodarce, głównie w celu walki z nierównościami dochodowymi;
* funkcja stymulacyjna i regulacyjna – polega na zachęcaniu do określonych działań zgodnych z kierunkami polityki gospodarczej państwa (np. zróżnicowane opodatkowanie różnych paliw może zachęcać do wyboru paliw mniej zanieczyszczających środowisko).

Wysokie podatki generalnie wpływają negatywnie na rozwój gospodarczy (por. Fiskalizm a wzrost gospodarczy). Uważa się ponadto, że w przypadku nadmiernej skali opodatkowania może wręcz następować spadek dochodów osiąganych przez państwo, np. w skutek unikania opodatkowania poprzez ucieczkę do szarej strefy. Można również dostrzec zależność między poziomem wydatków państwa a obciążeniami podatkowymi. Im wyższe wydatki państwa, tym wyższe podatki dla jego obywateli.

Niezależnie od wysokości, podatki powinny spełniać również szereg wymogów, które czynią je jak najmniej dotkliwym dla podatników. Wymogi te zostały sformułowane w drugiej połowie XVIII w. przez Adama Smitha w postaci 4 zasad podatkowych:

* zasada równości - podatnicy powinni być opodatkowani proporcjonalnie do ich możliwości (według jednakowych zasad); zasada pewności – podatek powinien być określony w sposób dokładny i precyzyjny, z góry znany podatnikowi, bez uznaniowości i samowoli ze strony władz, w miarę możności bez częstych i niespodziewanych zmian;
* zasada dogodności - podatek powinien być ściągany w taki sposób, aby podatnikowi jak najdogodniej byłoby go zapłacić;
* zasada taniości - koszty wymiaru oraz poboru podatków powinny być jak najniższe.

Podatki dzielą się na podatki bezpośrednie (podatek dochodowy od osób fizycznych PIT, podatek dochodowy od przedsiębiorstw CIT) oraz podatki pośrednie (podatek od towarów i usług VAT, podatek akcyzowy). Pod względem konstrukcji, dzielą się również na podatki progresywne i liniowe. Poza podatkami, podobną rolę odgrywają w gospodarce świadczenia o charakterze zbliżonym do podatków (np. składki na ubezpieczenia społeczne, przymusowe opłaty).

Podatki bezpośrednie

Podatki bezpośrednie stanowią rodzaj podatków związany bezpośrednio z osiąganym przez podmiot (osobę fizyczną lub instytucję) dochodem lub majątkiem. Im wyższy dochód lub zgromadzony majątek, tym wyższa jest również kwota płaconego podatku. Dodatkowo w konstrukcji podatku bezpośredniego można zastosować rozwiązania podatku progresywnego (im wyższy dochód lub majątek, tym wyższa jest krańcowa stawka opodatkowania podatkiem) lub liniowego (krańcowa stawka opodatkowania jest jednolita i nie zależy od wysokości dochodu lub majątku).

Dwa najbardziej typowe podatki bezpośrednie to podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) i podatek dochodowy od przedsiębiorstw (CIT).

• Podatek dochodowy od osób fizycznych (PIT) płacony jest od dochodów uzyskanych w ciągu roku podatkowego przez osoby fizyczne (gospodarstwa domowe). Jest to jeden z najstarszych i jednocześnie najpowszechniej używanych podatków we współczesnej gospodarce. Opodatkowana jest suma dochodów z wszystkich źródeł, poza tymi, które są na podstawie prawa zwolnione z podatku. Podstawą opodatkowania jest dochód, będący przychodem pomniejszonym o koszty uzyskania i o odliczone ulgi oraz kwoty wolne od opodatkowania. W Polsce stosuje się obecnie podatek PIT w formie podatku progresywnego, ze stawkami opodatkowania 18% i 32%. Podobne rozwiązania obowiązują w większości krajów OECD, czasem ze stosunkowo wysokimi krańcowymi stawkami opodatkowania (np. 45% we Włoszech i USA, 52% w Niemczech). W 6 krajach Europy Środkowo-Wschodniej (Rosja, Słowacja, Litwa, Łotwa, Estonia, Macedonia) wprowadzono w ostatnich latach podatek liniowy.
• Podatek dochodowy od przedsiębiorstw (CIT) płacony jest od dochodów uzyskanych przez podmioty prawne, a więc głównie różnego rodzaju przedsiębiorstwa. Podatek obliczany jest zazwyczaj od dochodu rozumianego jako łączny przychód pomniejszony o koszty uzyskania tego przychodu – a więc od zysku przedsiębiorstwa. Na wysokość dochodu wpływ ma to, jakiego typu wydatki przedsiębiorstwo może uznać za koszty uzyskania przychodu: im łagodniejsze są kryteria kwalifikowania wydatków do kosztów, tym niższy dochód i płacony podatek. W Polsce stosuje się obecnie podatek CIT w formie podatku liniowego, ze stawką 19%. W krajach OECD stawki podatku CIT wahają się od 12,5% w Irlandii do 40% w Belgii.

Poza podatkami PIT i CIT, do podatków bezpośrednich zalicza się również podatki obciążające majątek – np. podatek od nieruchomości, podatek od spadków i darowizn, podatek rolny i leśny. W każdym z tych przypadków podstawą wymiaru podatku jest wartość posiadanego przez osobę fizyczną lub prawną majątku podlegającego opodatkowaniu.

Podatki pośrednie

Podatki pośrednie stanowią rodzaj podatków związanych z zakupem towarów i usług. Zakup ten pośrednio wskazuje na istnienie u podmiotów (osób fizycznych lub prawnych) dochodu, który podlega opodatkowaniu. Ostateczne opłacenie i odprowadzenie całości podatku do budżetu państwa następuje zazwyczaj w momencie, gdy dany towar lub usługa zostaje nabyta przez finalnego użytkownika (tak jest w przypadku podatku VAT).

Podatki pośrednie naliczane są zazwyczaj w sposób: liniowy (ad valorem, tzn. proporcjonalnie do wartości nabywanych towarów i usług), kwotowy (określona kwota podatku przy sprzedaży jednostkowej ilości towaru) lub liczbowo-kwotowy (kombinacja rozwiązania pierwszego i drugiego). Możliwe jest natomiast różnicowanie wysokości stawki dla różnych towarów i usług.

Dwa najbardziej typowe podatki pośrednie to podatek od towarów i usług (VAT) i podatek akcyzowy.

• Podatek od towarów i usług (VAT) płacony jest w momencie zakupu towarów i usług przez finalnego odbiorcę. Istotą konstrukcji tego podatku jest wielofazowość –przedsiębiorstwo, które zakupiło surowce, materiały i usługi używane do dalszej produkcji, może odliczyć sobie zapłacony podatek VAT, tak by nie został on naliczony podwójnie (raz w momencie opodatkowania tych surowców, a po raz drugi przy opodatkowaniu finalnego produktu). W Polsce mają zastosowanie obecnie 4 rodzaje stawek podatku VAT: stawka podstawowa 22%, stawka obniżona 7%, stawka zerowa 0% (przy eksporcie oraz niektórych towarach, których niska cena jest szczególnie ważna dla polityki gospodarczej państwa), oraz czasowo stawka przejściowa 3%. Niektóre kraje, w tym USA, zamiast podatku VAT stosują mniej skomplikowany, ale wprowadzający nieco więcej zakłóceń do funkcjonowania gospodarki podatek obrotowy.
• Podatek akcyzowy jest specyficznym podatkiem od spożycia, płaconym w momencie zakupu niektórych towarów i usług przez finalnego odbiorcę. Zazwyczaj podatek ten stosuje się o odniesieniu do towarów uznawanych za luksusowe, charakteryzujące się sztywnym popytem (czyli takim, który nie spada wraz ze wzrostem ceny) albo towarów, których spożycie państwo chce ograniczyć z przyczyn społecznych. Podatek akcyzowy jest jednym z najstarszych podatków, jakie zna historia gospodarki (w Polsce wprowadzono go w średniowieczu). Typowymi towarami opodatkowanymi akcyzą są: alkohol, paliwa silnikowe oraz tytoń.

Należy zauważyć, że podatki pośrednie stanowią zazwyczaj najpewniejsze i najbardziej stabilne źródło dochodów sektora finansów publicznych (w Polsce stanowią ponad jedną trzecią całości tych dochodów). Bierze się to z faktu, że niezależnie od stanu koniunktury gospodarczej ludzie muszą kupować towary i usługi niezbędne do życia, a wahania skali sprzedaży są mniejsze, niż np. wahania skali zysków przedsiębiorstw.

Podatnik

Osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi podatkowemu.

Podaż

Podaż to ilość towarów i usług, które przy danej cenie oferowana jest do sprzedaży przez producentów.

Podaż zgłaszana jest przez indywidualnych producentów, jednak po zsumowaniu jej u wszystkich sprzedających uzyskamy łączną podaż rynkową. Podaż ta styka się na rynku z popytem, w rezultacie czego zostaje wyznaczona cena danego towaru lub usługi.

Maksymalna możliwa do zaoferowania podaż zsumowana dla wszystkich towarów i usług określa zdolności produkcyjne gospodarki. W skład podaży towarów i usług wchodzić mogą zarówno dobra wytwarzane w kraju, jak importowane.

Podaż pieniądza

Podaż pieniądza to, innymi słowy, ilość pieniądza w obiegu. Pieniądzem są oczywiście monety i banknoty (gotówka). Rolę pieniądza w gospodarce pełnią również wszystkie te aktywa finansowe, które można w łatwy sposób wymienić na dobra i usługi. Jeśli mamy konto w banku wraz z kartą płatniczą, to do zapłaty za towary nie potrzebujemy wcale banknotów. Dlatego takie aktywa, jak depozyty bankowe, a nawet niektóre papiery wartościowe, traktujemy jako quasi-pieniądz, lub pieniądz potencjalny (potencjalny w tym sensie, że może on się łatwo pojawić na rynku, gdy dokonujemy w oparciu o niego zakupy – np. płacąc kartą płatniczą).

W celu prawidłowego pomiaru ilości pieniądza na rynku stosujemy różne definicje podaży pieniądza, oznaczane literą M i cyfrą. Monety i banknoty – zarówno w posiadaniu gospodarstw domowych i przedsiębiorstw, jak w rezerwach banków komercyjnych - tworzą tzw. bazę pieniężną M0 – ilość pieniądza fizycznie istniejącego. Jeśli dodamy do siebie monety, banknoty i depozyty na żądanie otrzymamy definicję tzw. wąskiego pieniądza M1. Postęp techniczny na rynku finansowym spowodował, że coraz łatwiej jest wymienić inne kategorie aktywów finansowych na dobra i usługi. Z tego powodu obecnie stosuje się również, szersze kategorie podaży pieniądza, które obejmują także inne formy pieniądza potencjalnego. Jeżeli do M1 dodamy depozyty terminowe otrzymamy miarę podaży pieniądza M2. Jeszcze szersza definicja ilości pieniądza M3 obejmuje całość M2 oraz dłużne papiery wartościowe (obligacje) z terminem pierwotnym wykupu do 2 lat, jednostki uczestnictwa w funduszach rynku pieniężnego oraz operacje z przyrzeczeniem odkupu. Począwszy od marca 2002 r. miara M3 została uznana przez NBP za najważniejszą kategorię pomiaru podaży pieniądza w Polsce (zgodnie ze standardami Unii Europejskiej).

Kiedy na początku lat 80-tych monetaryzm był u szczytu swojego wpływu na politykę pieniężną, wierzono, że przyrost podaży pieniądza przyczynia się bezpośrednio i szybko do wzrostu inflacji. Cotygodniowe informacje o przyroście M1 w USA, wywoływały więc nerwowe ruchy rynkowych stóp procentowych. Badania empiryczne wykazały jednak, że zależność między ilością pieniądza a inflacją nie jest aż tak prosta i sprawdza się tylko w długim okresie (co najmniej kilku lat). W dodatku z powodu wprowadzenia na rynek nowych aktywów finansowych (takich jak oprocentowane depozyty na żądanie czy fundusze rynku pieniężnego) zależność ta stała się mniej przewidywalna niż dawniej. Polityka pieniężna, której jedynym celem była kontrola tempa przyrostu podaży pieniądza okazała się mało skuteczna i banki centralne z niej zrezygnowały.

Podaż pracy

Podaż pracy to ilość pracy, jaką są skłonne zaoferować na rynku pracy gospodarstwa domowe (pracownicy). Podaż pracy zależy od struktury demograficznej społeczeństwa, od funkcjonowania rynku pracy i od wysokości płac.

Gospodarstwa domowe pracują, aby zaspokoić swoje potrzeby konsumpcyjne. Cenią sobie także czas wolny. Podaż pracy gospodarstwa domowego jest wypadkową tych przeciwstawnych potrzeb. Zgodnie z teorią ekonomii, ludzie dokonują wyboru co do podziału czasu, którym dysponują pomiędzy pracę i odpoczynek. Kosztem alternatywnym godziny wolnego czas jest utracona płaca godzinowa. Dążenie pracowników do osiągnięcia największego zadowolenia z wybranych proporcji określa się mianem maksymalizacji użyteczności.

Wzrost płacy prowadzi do dwóch efektów. Z jednej strony, wyższe płace zwiększają atrakcyjność świadczenia pracy, bo wolny czas staje się droższy (efekt substytucyjny) i pracownik jest gotów pracować dłużej kosztem mniejszej ilości czasu wolnego. Z drugiej strony, wyższe płace powodują, że pracownik może pracować mniej i ciągle osiągać ten sam poziom konsumpcji, gdyż zwiększył się jego dochód (efekt dochodowy). Kiedy efekt substytucyjny jest silniejszy od efektu dochodowego, pracownik pracuje więcej, a zatem im wyższa jest płaca, tym większa jest podaż pracy.
Przenosząc tę sytuację do układu współrzędnych, na osi rzędnych (pionowej) odkładamy wysokość płacy, a na osi odciętych (poziomej) ilość pracy, która jej odpowiada. W ten sposób powstaje krzywa podaży pracy, która ma dodatnie nachylenie. Podaż pracy dla całej gospodarki jest sumą podaży pracy wszystkich gospodarstw domowych. Jest ona nachylona dodatnio, ale nie jest tak stroma jak indywidualna krzywa podaży, gdyż wyższa płaca zachęca nowe osoby do jej poszukiwania.

W rzeczywistości, zmiany podaży pracy gospodarstw domowych w reakcji na wzrost płac są różne w zależności od poziomu dochodów, sytuacji rodzinnej, wieku, płci itd. Siła tej reakcji zależy także od horyzontu czasowego analizy. Im jest on krótszy, tym reakcja mniejsza, gdyż gospodarstwa domowe potrzebują pewnego czasu na dostosowanie się do nowej sytuacji.

Wielkość nakładu pracy świadczonego przez gospodarstwa domowe w gospodarce zależy głównie od struktury instytucjonalnej rynku pracy. Jeżeli regulacje prawne zachęcają osoby w wieku produkcyjnym do świadczenia pracy, wówczas wielkość podaży pracy jest wysoka. Jeżeli natomiast na dochody z pracy nakładane są wysokie obciążenia (klin podatkowy), a osoby w wieku produkcyjnym mogą otrzymywać bez większych trudności zasiłki, wówczas podaż pracy zmniejsza się. Może to prowadzić do utrzymywania się lub pogłębiania bezrobocia.

Podmiot gospodarczy

Jednostka prowadząca działalność gospodarczą.

Podstawowe stopy procentowe

Ustalane przez Radę Polityki Pieniężnej stopy procentowe NBP: referencyjna, lombardowa, depozytowa, redyskontował; stopy procentowe w bankach komercyjnych zależą od stóp procentowych NBP; bank centralny obniżając lub podnosząc podstawowe stopy procentowe wpływa pośrednio na oprocentowanie depozytów i kredytów w bankach handlowych.

Pokusa nadużycia

Brak należytej ostrożności w podejmowaniu ryzyka gospodarczego przez przedsiębiorstwa i banki, wynikający zazwyczaj z istnienia jakiejś formy gwarancji pokrycia ewentualnych strat przez państwo.

Policy mix

Wzajemna relacja między restrykcyjnością polityki pieniężnej i polityki fiskalnej. W praktyce często się zdarza, że ekspansywnej polityce fiskalnej towarzyszy restrykcyjna polityka pieniężna, natomiast zdyscyplinowanej polityce fiskalnej – bardziej ekspansywna polityka pieniężna

Polisa

Dokument wystawiany przez ubezpieczyciela, stwierdzający zawarcie umowy ubezpieczeniowej oraz jej warunki.

Polityka antycykliczna

Polityka antycykliczna to polityka przeciwdziałania nadmiernym wahaniom tempa wzrostu PKB wywołanym przez cykle koniunkturalne. Polityka ta koncentruje się na wzmacnianiu popytu krajowego (spożycia indywidualnego, spożycia zbiorowego oraz nakładów inwestycyjnych brutto) w okresie, gdy w gospodarce panuje zła koniunktura (w fazie spowolnienia) lub na ograniczaniu dynamiki popytu krajowego wówczas, gdy gospodarka rozwija się zbyt szybko i narastają w niej zjawiska nierównowagi (w fazie ożywienia).

Typowe działania należące do sfery polityki antycyklicznej to:

• W zakresie polityki pieniężnej: podwyżki stóp procentowych banku centralnego w okresie ożywienia, po to by podrożyć kredyt i tym samym ograniczyć dynamikę inwestycji przedsiębiorstw i spożycia indywidualnego. W okresie spowolnienia bank centralny podejmuje działania odwrotne: obniża stopy procentowe, aby zachęcić do wzrostu inwestycji i spożycia. Należy zauważyć, że poza wpływem stóp procentowych na popyt inwestycyjny i konsumpcyjny istnieją również inne kanały transmisji polityki pieniężnej na zachowania prywatnych podmiotów służące realizacji polityki antycyklicznej (np. wpływ polityki banku centralnego na kurs walutowy i na oczekiwania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych).
• W zakresie polityki fiskalnej: obniżenie deficytu budżetowego (poprzez ograniczenie wydatków lub wzrost dochodów podatkowych) w okresie ożywienia, po to by ograniczyć dynamikę spożycie zbiorowego lub wpłynąć na ograniczenie spożycia indywidualnego. W okresie spowolnienia rząd podejmuje działania odwrotne: zachęca do wzrostu popytu krajowego obniżając podatki, lub zwiększając wydatki publiczne (prowadzi to do wzrostu deficytu budżetowego).

Realizacja polityki antycyklicznej jest zazwyczaj jednym z celów rządu i banku centralnego. Zdarza się jednak czasem, że instytucje te bardziej lub mniej świadomie prowadzą działania odwrotne: przyczyniają się do dalszego wzrostu dynamiki popytu w okresie ożywienia (pogłębiając zjawiska narastania nierównowagi gospodarczej) lub do dalszego ograniczenia dynamiki popytu w okresie spowolnienia. Politykę taką – zazwyczaj nieplanowaną – nazywamy polityką procykliczną.

Polityka fiskalna

Polityka fiskalna oznacza decyzje rządu na temat wielkości i struktury wydatków publicznych, źródeł ich sfinansowania (w tym zwłaszcza wysokości i struktury dochodów podatkowych) oraz deficytu budżetowego. Polityka fiskalna stanowi, obok polityki pieniężnej, jeden z głównych filarów polityki gospodarczej państwa w krótkim i średnim okresie (polityki makroekonomicznej).

Celem polityki fiskalnej jest przede wszystkim dostarczanie dóbr publicznych i zagwarantowanie finansowania niezbędnych wydatków państwa. Tradycyjnie uważa się, że w drugiej kolejności celem polityki fiskalnej może być też eliminacja nadmiernych wahań rozwoju gospodarczego w krótkim i średnim okresie. Narzędziami tej polityki są: stopy opodatkowania, różnorodne wydatki publiczne oraz deficyt budżetowy. Należy jednak pamiętać, że wiele spośród tych narzędzi ma swój efekt również w dłuższym okresie:

• Nadmierne stopy podatkowe prowadzą do wzrostu fiskalizmu, negatywnie wpływającego na długookresowy wzrost gospodarczy poprzez efekt wypychania wydatków prywatnych, w tym zwłaszcza inwestycji.
• Wydatki publiczne, zwłaszcza w dziedzinie wydatków socjalnych, przyczyniają się do ukształtowania instytucji państwa opiekuńczego. O ile społeczeństwo chętnie akceptuje wzrost takich wydatków, o tyle próby ich ograniczania spotykają się zazwyczaj z protestami społecznymi. Innymi słowy, nie jest to zbyt skuteczne narzędzie polityki gospodarczej, bo nie daje się go w skuteczny sposób dostosowywać do sytuacji gospodarczej.
• Deficyt budżetowy, kumulujący się przez kolejne lata, prowadzi do wzrostu długu publicznego, czyli zadłużenia państwa w stosunku do prywatnych inwestorów.

We współczesnej ekonomii uważa się, że polityka fiskalna nie powinna prowadzić do takiego ukształtowania się jej parametrów, które niekorzystnie wpływają na długookresowy wzrost gospodarczy. W szczególności nie powinna więc prowadzić do stałego wzrostu długu publicznego. Bierze się stąd koncepcja, że finanse publiczne powinny być zrównoważone w ramach cyklu koniunkturalnego - w latach spowolnienia rozwoju dopuszczalne jest pojawienie się deficytu budżetowego, ale w latach ożywienia polityka fiskalna powinna dążyć do ukształtowania się nadwyżki i spłacić długi, zaciągnięte w okresie spowolnienia. Również struktura i wysokość podatków powinna minimalizować negatywny wpływ fiskalizmu na wzrost gospodarczy, a wśród wydatków państwa powinny znaleźć się niezbędne wydatki prorozwojowe (np. wydatki na rozwój niezbędnej infrastruktury, edukację i badania naukowe).

Polityka gospodarcza

Polityka gospodarcza jest to zestaw działań państwa wpływających na sytuację gospodarczą i rozwój kraju. Polityka gospodarcza może mieć dwa najważniejsze cele, w zależności od horyzontu czasowego, którego dotyczy:

• W długim horyzoncie czasowym, podstawowym celem polityki gospodarczej jest osiągnięcie jak najwyższego poziomu rozwoju gospodarczego, czyli osiągnięcie wysokiego tempa długookresowego wzrostu gospodarczego.
• W krótkim i średnim horyzoncie czasowym, najważniejszym celem jest eliminacja nadmiernych wahań tempa rozwoju gospodarczego, wywołanych np. efektami cyklu koniunkturalnego, niestabilnością gospodarczą lub innymi wstrząsami wynikającymi z gwałtownych wahań popytu lub podaży.

Długookresowa polityka gospodarcza, nazywana często polityką strukturalną, oznacza działania służące wzrostowi konkurencyjności gospodarczej kraju, wspieraniu pożądanych zmian strukturalnych, wspieraniu postępu techniczno-organizacyjnego, usprawnianiu funkcjonowania mechanizmów rynkowych, przyspieszaniu procesów akumulacji kapitału ludzkiego i kapitału produkcyjnego. Do tego typu polityki zaliczamy m.in. politykę regionalną, politykę ochrony konkurencji, politykę przekształceń własnościowych, politykę handlową, politykę przemysłową i politykę badań naukowych.

Polityka gospodarcza skoncentrowana na eliminacji nadmiernych wahań rozwoju gospodarczego w krótkim i średnim okresie nazywana jest polityką makroekonomiczną. Podstawowe znaczenie mają:

• polityka pieniężna, czyli polityka kształtowania ilości pieniądza i rynkowych stóp procentowych w gospodarce, mająca za swój główny cel kontrolę stopnia nierównowagi w gospodarce (a zwłaszcza kształtowania się inflacji),
• polityka fiskalna, czyli polityka kształtowania dochodów i wydatków państwa.

Między celami krótkookresowym i długookresowym może istnieć pozorna sprzeczność. Zgodnie z teorią endogenicznego wzrostu gospodarczego, długookresowemu wzrostowi służy stabilność gospodarcza, a więc również niska inflacja i niski deficyt budżetowy. Po to jednak, aby tę stabilność osiągnąć, polityka makroekonomiczna jest czasem zmuszona do podejmowania działań, które spowalniają tempo wzrostu popytu i produkcji w krótkim okresie (np. jednego roku).

Polityka ochrony konkurencji

Polityka ochrony konkurencji jest świadomą polityką państwa, promującą konkurencję rynkową i przeciwdziałającą monopolizacji rynku.

Ze zjawiskami monopolistycznymi mamy do czynienia wówczas, gdy firmy są w stanie wyrobić sobie dominującą pozycję na rynku i narzucać kupującym zawyżone ceny lub niekorzystne warunki sprzedaży swoich produktów. Może to nastąpić albo w drodze uregulowań nie pozwalających na konkurencję rynkową (również ze strony importu), albo poprzez wyeliminowanie przez firmę z rynku konkurentów, którzy mogliby zaoferować cenę niższą, albo wreszcie skutkiem zmowy monopolistycznej – świadomego współdziałania działających na rynku firm, uniemożliwiającego obniżenie cen.

Wszystkie te zjawiska są niekorzystne zarówno z punktu widzenia konsumenta, jak również funkcjonowania i rozwoju gospodarki.

• Konsument zmuszany jest do płacenia wyższych cen, a więc jego poziom życia jest niższy.
• Rynek nie funkcjonuje w sposób prawidłowy, a w szczególności brak na nim presji konkurencyjnej, która zmuszałaby firmy do maksymalnego wykorzystania posiadanego kapitału produkcyjnego. W rezultacie firmy nie muszą dążyć do wzrostu swojej konkurencyjności, wolniejszy jest postęp techniczny i organizacyjny oraz wzrost wydajności pracy.
Zjawiskom tym przeciwstawiają się działania z zakresu polityki ochrony konkurencji, w tym w szczególności:
• Tworzenie uregulowań prawnych wzmagających mechanizmy konkurencji rynkowej, ułatwiających wchodzenie na rynek nowych podmiotów i utrudniających eliminowanie z rynku konkurentów (zarówno krajowych, jak zagranicznych).
• Przeciwdziałanie zmowom monopolistycznym, w tym system dotkliwych kar finansowych w przypadku udowodnienia istnienia takiej zmowy.
• Tropienie i uniemożliwianie przejawów zachowań monopolistycznych (np. narzucania klientom niekorzystnych warunków transakcji lub nadużywania dominującej pozycji na rynku dla nieuzasadnionego zawyżania cen).
• Kontrola procesu łączenia się przedsiębiorstw, tak by nie prowadziło to do postania przedsiębiorstw dominujących na rynku, a tym samym do zakłócenia konkurencji rynkowej (w skrajnych przypadkach można nie tylko zakazać łączenia się przedsiębiorstw, ale nawet nakazać podział dominującej firmy na kilka mniejszych).

W Unii Europejskiej polityka ochrony konkurencji znajduje się w gestii ponadnarodowej (Komisji Europejskiej).

Polityka pieniężna

Polityka pieniężna jest częścią polityki gospodarczej – obok polityki fiskalnej i polityki strukturalnej. Jej podstawowym celem jest zapewnienie stabilności cen, czyli inaczej mówiąc niskiej inflacji.

Polityka pieniężna to decydowanie na temat tego, jak wiele pieniędzy powinno być w gospodarce. Pieniądze są niezbędne do tego, aby gospodarka sprawnie funkcjonowała, aby bez kłopotów można było dokonywać operacji zakupu i sprzedaży produktów. Jeśli pieniędzy jest w gospodarce zbyt wiele, popyt na towary i usługi przewyższa ich podaż i zaczynają rosnąć ceny (pojawia się więc inflacja). Jeśli jednak pieniędzy jest zbyt mało, narastają kłopoty ze sprzedażą i pojawia się ryzyko recesji oraz deflacji. Zadaniem polityki pieniężnej jest więc zapewnienie odpowiedniej ilości pieniędzy na rynku, tak by gospodarka bez przeszkód się rozwijała, a ceny były stabilne. Tradycyjnie punktem rozważań na temat właściwej ilości pieniędzy w gospodarce jest równanie wymiany Fishera.

Należy zauważyć, że we współczesnych rozwiniętych gospodarkach polityka pieniężna koncentruje się głównie na przeciwdziałaniu nadmiernym wahaniom wzrostu gospodarczego związanym z cyklem koniunkturalnym. Celem ostatecznym polityki pieniężnej pozostaje jednak zawsze zapewnienie stabilności cen.

We współczesnych gospodarkach rynkowych politykę pieniężną prowadzi bank centralny (w Polsce – Narodowy Bank Polski), stosując różne strategie polityki pieniężnej. Jest to instytucja, która jako jedyna w kraju ma prawo emisji pieniądza (co oznacza zarówno druk banknotów, jak i udzielanie kredytu bankom komercyjnym bez konieczności zebrania na ten cel depozytów). Do zadań banku centralnego należy kontrola ilości pieniędzy w gospodarce i – w zależności od potrzeb jej zwiększanie lub zmniejszanie, tak by gospodarka dobrze się rozwijała, bez ryzyka inflacji. Ze względu na występujące w gospodarce związki między kursem walutowym i inflacją, polityka pieniężna musi być też skoordynowana z polityką kursową.

Głównymi narzędziami, które stosuje bank centralny, realizując politykę pieniężną, są: stopy procentowe banku centralnego, rezerwy obowiązkowe i operacje otwartego rynku. Decyzje na temat polityki pieniężnej, a zwłaszcza na temat wysokości stóp procentowych banku centralnego, mają niezwykle istotny wpływ na gospodarkę. Decydują one o krótkookresowej cenie kredytu na rynku bankowym (jeśli bank centralny obniża swoje stopy, rynkowe stopy procentowe też spadają i odwrotnie).

Polityka pieniężna wpływa przede wszystkim na poziom inflacji i siłę nabywczą pieniądza. Jeśli pieniądz jest drogi (stopy procentowe są wysokie), zmniejsza się popyt na kredyty. Kredytobiorcy – przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe - ostrożniej sięgają po pożyczki bankowe, obawiając się wysokich kosztów obsługi długu. W rezultacie spada ilość pieniędzy na rynku. Mniejsza ilość pieniędzy oznacza, że producentom trudniej jest znaleźć nabywców na ich wyroby, co nie pozwala na podwyżki cen. Innymi słowy, wysokie stopy procentowe banku centralnego przeciwdziałają inflacji.

Oddziaływanie banku centralnego na inflację nie jest natychmiastowe. Na to, by w reakcji na zmianę stóp procentowych mogły zajść wszystkie dostosowania gospodarcze, prowadzące ostatecznie do zmiany inflacji, potrzebny jest czas. Badania wskazują, że zwykle maksymalna reakcja inflacji ujawnia się z opóźnieniem od 1 roku do 2 lat. Decyzje banku centralnego są tylko jednym z czynników wpływających na poziom inflacji. Przykładami innych takich zjawisk są np. wahania ceny ropy na rynkach światowych, wielkość zbiorów w rolnictwie, bądź podejmowane przez władze państwowe decyzje dotyczące poziomu cen regulowanych administracyjnie.
Działania polityki pieniężnej, mające na celu utrzymanie stabilności cen, wywierają krótko- i średniookresowy wpływ na sferę realną gospodarki, w tym m.in. na tempo wzrostu gospodarczego. W szczególności podwyżki stóp procentowych mogą prowadzić do obniżenia dynamiki PKB i wzrostu bezrobocia. Jeśli stopy procentowe są wysokie, przedsiębiorcy i gospodarstwa domowe mniej chętnie sięgają po kredyty. Oznacza to jednak również rezygnację z całego szeregu wydatków, przede wszystkim inwestycyjnych, które finansowane są zazwyczaj kredytem. Mniejsze inwestycje i zakupy dóbr trwałego użytkowania oraz ogólne zmniejszenie ilości pieniędzy na rynku, mogą oznaczać gorszą koniunkturę gospodarczą.

Odwrotnie, w przypadku jeśli bank centralny obniża swoje stopy procentowe, pieniędzy na rynku przybywa. Ułatwia to sprzedaż i wzrost produkcji. Jeśli jednak pieniędzy na rynku jest za dużo, pojawia się ryzyko inflacji.

Wpływ stóp procentowych banku centralnego na inflację i bezrobocie ma jednak tylko charakter krótkookresowy i średniookresowy. W długim okresie realna wielkość produkcji nie zależy od polityki pieniężnej. Dlatego należy przyjąć, że dla zapewnienia stabilnego i długofalowego wzrostu gospodarczego, najcenniejszą rzeczą, jaką bank centralny może „dać” gospodarce, jest niska inflacja.

Polityka regionalna Unii Europejskiej

Polityka regionalna Unii Europejskiej ma na celu wyrównywanie szans rozwojowych i wspieranie wzrostu gospodarczego słabiej rozwiniętych albo przeżywających trudności gospodarcze regionów krajów wchodzących w skład Unii. Polityka ta wynika z obowiązującej w Unii zasady solidarności i dążenia do spójności społeczno-ekonomicznej (czyli zmniejszania różnic w poziomie rozwoju różnych obszarów).

Polityka regionalna realizowana jest w praktyce od 1973 r., kiedy do Unii przystąpiła Irlandia. Ponieważ kraj ten był wyraźnie uboższy od pozostałych członków Unii, postanowiono w budżecie zarezerwować odpowiednie środki na wsparcie jego rozwoju. Polityka regionalna zyskała na znaczeniu wraz z dalszym procesem rozszerzania Unii. W 1981 r. do bloku dołączyła nisko rozwinięta Grecja, w 1986 r. Hiszpania i Portugalia, w 2004 r. w składzie Unii znalazły się stosunkowo słabo rozwinięte kraje Europy Środkowo-Wschodniej, w tym również Polska, a od 2007 r. także Bułgaria i Rumunia.

Polityka regionalna (a szerzej mówiąc, strukturalna) realizowana jest głównie za pomocą dotacji z funduszy Unii Europejskiej, a zwłaszcza Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Poza tym, istnieją jeszcze 3 mniejsze fundusze strukturalne (Europejski Fundusz Socjalny, sekcja orientacji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnych, oraz Fundusz Spójności). Generalnie, dotacje z funduszy strukturalnych przeznaczone są na dofinansowanie projektów inwestycyjnych realizowanych w potrzebujących wsparcia regionach Unii. Fundusze unijne pokrywają wówczas (w zależności od typu projektu i sytuacji danego regionu) od 50 do 90% ogólnych kosztów projektu. Pozostałe od 10% do 50% środków to współfinansowanie, które musi wyłożyć odbiorca pomocy (np. rząd kraju, który korzysta ze wsparcia). Obecnie na finansowanie polityki regionalnej Unia przeznacza około 40% całego budżetu.

Po rozszerzeniu w 2004 r. o kraje Europy Środkowo-Wschodniej, przyjęto zasadę stopniowego dochodzenia tych krajów do pełnego wykorzystania przyznanych im funduszy. Jednocześnie –na podstawie dotychczasowych doświadczeń – przyjęto, że pomoc dla kraju nie powinna przekraczać 4% jego PKB. Pełne korzystanie tych krajów ze wsparcia z tytułu polityki regionalnej nastąpi dopiero w latach 2007-2013.

Polska Izba Ubezpieczeń

Powstałe w 1990 r. zrzeszenie zakładów prowadzących działalność ubezpieczeniową.

Popyt

Popyt to ilość towarów i usług, które przy danej cenie pragnie nabyć kupujący. Ważne jest jednak, aby kupujący posiadał niezbędne środki pozwalające mu na dokonanie zakupu (dochody oraz środki pochodzące z kredytu). W przeciwnym razie nie mówimy o popycie, ale o potrzebach lub aspiracjach (przykładowo, liczba osób, które chciałyby mieć własne mieszkanie jest w Polsce bardzo duża i może być liczona w milionach – ale liczba osób, które chcą nabyć mieszkanie i mogą zdobyć na to potrzebne środki sięga już tylko ułamka tej liczby).

Popyt zgłaszany jest przez indywidualnych kupujących. Jeśli jednak obliczymy go dla całego rynku danego towaru (czyli zsumujemy go u wszystkich kupujących) uzyskamy łączny popyt rynkowy. Popyt ten styka się na rynku z podażą, w rezultacie czego zostaje wyznaczona cena. Z kolei popyt zsumowany dla wszystkich towarów i usług nazywany jest popytem zagregowanym. Popyt ten wpływa na poziom obserwowanego w danym roku PKB.

Popyt rynkowy skorelowany jest zazwyczaj ujemnie z ceną: im wyższa cena, tym niższy popyt na dany towar (zdarzają się czasem w gospodarce odstępstwa od tej reguły, np. w sytuacji, gdy snobizm każe kupować tym więcej „modnych” towarów, im wyższa jest ich cena lub dobra Giffena). Siła związku między popytem i ceną mierzona jest przez tzw. elastyczność cenową popytu, mówiącą o ile procent spadnie popyt, jeśli cena wzrośnie o 1%.

Jednocześnie popyt rynkowy powiązany jest zazwyczaj dodatnio z dochodem: im wyższy dochód, tym wyższy popyt na dany towar (zdarzają się czasem w gospodarce odstępstwa od tej reguły, np zanik popytu na pewne proste i tanie dobra w sytuacji, gdy bogatsze społeczeństwo woli dobra bardziej luksusowe). Siła związku między popytem i dochodem mierzona jest przez tzw. elastyczność dochodową popytu, mówiącą o ile procent wzrośnie popyt, jeśli dochód wzrośnie o 1%.

Popyt na pieniądz

Popyt na pieniądz to ilość pieniądza (w formie monet, banknotów, oraz tych aktywów finansowych, które można w łatwy sposób wymienić na dobra i usługi), które ludzie i podmioty gospodarcze pragną w danym momencie posiadać w swoich zasobach. Nie jest to wcale ilość nieograniczona – jeśli decydujemy się przetrzymywać nasze zasoby finansowe w formie pieniądza, tym samym rezygnujemy z możliwości ich innego zainwestowania (np. zakupu obligacji) i uzyskania z tego tytułu dodatkowego dochodu. Im więc większy jest nasz popyt na pieniądz, tym mniej możemy inaczej zainwestować – i odwrotnie.

Popyt na pieniądz powstaje z 3 powodów:

• potrzebujemy pieniądza dla celów transakcyjnych, czyli aby nabyć towary i usługi. W gospodarce popyt na pieniądz jest tym wyższy im więcej zawiera się transakcji kupna-sprzedaży, a zatem im wyższy jest PKB;
• mamy także pieniądze w portmonetce lub na koncie, na wypadek gdyby zdarzyło się coś nieprzewidzianego, np. niespodziewany wydatek. To nazywa się motywem przezorności;
• czasami rezygnujemy z zarobienia odsetek, gdyż liczymy na okazję lepszej inwestycji w przyszłości. Odkładanie pieniędzy w oczekiwaniu na okazyjny zakup aktywów jest motywem spekulacyjnym.

Generalnie, zapotrzebowanie na pieniądz jest tym mniejsze im wyższe są stopy procentowe – bo kiedy stopy są wysokie opłaca się inwestować (choćby odkładać na koncie w banku) nawet małe sumy - i tym większe, im wyższy jest PKB (potrzebujemy więcej środków ze względów transakcyjnych). Porównanie oszacowanego popytu na pieniądz z podażą pieniądza pozwala bankowi centralnemu prowadzić prawidłową politykę pieniężną – jeśli podaż pieniądza rośnie szybciej od popytu, pojawia się ryzyko inflacji.

Popyt na pracę

Popyt na pracę jest to zgłaszane przez przedsiębiorstwa zapotrzebowanie na pracowników. Wielkość popytu na pracę zależy od kosztów zatrudnienia pracowników: wysokości płac i klina podatkowego oraz od bieżącego i oczekiwanego w przyszłości stanu koniunktury gospodarczej.

Popyt na pracę w gospodarce zgłaszają przede wszystkim przedsiębiorstwa, ale także podmioty administracji publicznej. W ekonomii przyjmuje się, że możliwości produkcyjne firm, opisywane przez tzw. funkcję produkcji - zależą od wielkości zaangażowanego kapitału, pracy i efektywności ich łącznego wykorzystywania. Im więcej jest danego czynnika produkcji (przy danej ilości drugiego z nich), tym więcej produktu można wytworzyć. W krótkim okresie, gdy przedsiębiorcy nie mogą zwiększyć liczby posiadanych maszyn (zwłaszcza gdy są to urządzenia specjalistyczne), ilość kapitału nie zmienia się. W takiej sytuacji, wzrost produktu można osiągnąć poprzez zwiększenie nakładów pracy, np. w wyniku wydłużenia czasu pracy pracowników (nadgodziny) lub zatrudnienia nowych. W przypadku zwiększania stopnia wykorzystania już zatrudnionych pracowników, każda dodatkowa godzina ich pracy przynosi jednak coraz mniejszy produkt, co wynika z prawa malejących krańcowych produktywności czynników produkcji, w tym pracy.

Decydując o tym ilu pracowników zatrudnić, a tym samym ile wytwarzać, przedsiębiorstwa kierują się kryterium maksymalizacji zysku, czyli uzyskiwania największej nadwyżki przychodów nad kosztami produkcji. Przy danym koszcie godziny pracy, firma wynajmuje taką ilość pracy, aby przychód z ostatniej godziny pracy zrównał się z kosztem tej godziny pracy. Popyt na pracę firmy jest więc tym wyższy im niższy jest krańcowy koszt pracy (koszt zatrudnienia dodatkowego pracownika).
Całkowity popyt na pracę w gospodarce jest sumą popytu na pracę poszczególnych przedsiębiorstw. Wzrost kapitału prowadzi do podwyższenia krańcowego produktu pracy, czyli wydajności pracy, a zatem przyczynia się także do zwiększenia popytu na pracę. Zastosowanie technik pracooszczędnych może jednak przyczynić się do ograniczenia popytu na pracę. Od wieków mówi się, że postęp techniczny niszczy miejsca pracy. Jest to jeden z najpowszechniejszych mitów ekonomicznych. Rzeczywiście, w następstwie wprowadzania nowych technologii produkcji niektóre miejsc pracy są likwidowane. Nie prowadzi to jednak do trwałego wzrostu bezrobocia, gdyż postęp techniczny jednocześnie przyczynia się do tworzenia nowych, innych miejsc pracy, i rozwoju nowych sektorów gospodarki. Pojawiają się nowe profesje – czy 15 lat temu potrzebni byli monterzy, administratorzy i serwisanci sieci komputerowych lub internetowych?. Nie można przenosić doświadczenia jednostkowego na całą gospodarkę. Dzięki rozwojowi technologicznemu w gospodarce przestarzałe umiejętności są zastępowane przez nowe, czego naturalną konsekwencją jest konieczność przekwalifikowania się przez niektórych pracowników, aby ponownie znaleźć pracę.

Poręczyciel

Inaczej żyrant - osoba mająca wiarygodność kredytową, która poświadcza, że zgadza się spłacić pożyczkę, jeśli pożyczkobiorca nie będzie w stanie tego zrobić.

Porównawcza metoda wyceny

Metoda wyceny przedsiębiorstw polegająca na porównaniu wskaźników wycenianego przedsiębiorstwa ze wskaźnikami innych firm wybranych do grupy porównawczej. Dobór firm w grupie porównawczej, wskaźników oraz okresu, z którego brane są ich wartości zawiera w sobie znaczną dozę dowolności, w związku z czym porównawcza metoda wyceny jest czuła na przyjmowane w niej założenia.

Portera 5 sił

Metoda analizy sytuacji w branży, w której działa dane przedsiębiorstwo, oparta o identyfikcję 5 czynników kształtujących sytuację konkurencyjną w sektorze. Są nimi: siła przetargowa dostawców, siła przetargowa odbiorców, możliwość wejścia na rynek nowych producentów, możliwość pojawienia się substytutów oraz natężenie rywalizacji między firmami sektora.

Postęp techniczny i organizacyjny

Postęp techniczny i organizacyjny oznacza, że społeczeństwo jest w stanie z okresu na okres wytworzyć większą produkcję, zużywając takie same nakłady czynników produkcji. Innymi słowy, jest w stanie zwiększyć efektywność wykorzystania tych czynników.

Postęp techniczny i organizacyjny wynika z kilku przyczyn:

• nowych wynalazków naukowo-technicznych, pozwalających na wzrost efektywności procesu produkcji (np. powstanie bardziej wydajnych maszyn; przykładem takiego postępu jest rewolucja informatyczna),
• lepszej organizacji pracy przedsiębiorstw, dzięki której są one w stanie wytwarzać i sprzedawać więcej produktów (przykładem takiego postępu może być opracowanie nowych metod marketingu, zwiększających sprzedaż, albo nowych zasad organizacji procesu produkcyjnego, w wyniku których przedsiębiorstwo potrzebuje mniej powierzchni magazynowych do przechowywania surowców i półproduktów),
• ogólnego wzrostu zasobu wiedzy i doświadczenia społeczeństwa, dzięki którym udaje się zwiększyć ogólną wydajność czynników produkcji (przykładowo, lepsze wykształcenie i wzrost świadomości ekonomicznej pracowników powoduje wzrost ich motywacji do pracy, a większe doświadczenie menedżerów pozwala lepiej kierować zespołami ludzkimi).

Postęp techniczny i organizacyjny stanowi – obok nakładów czynników produkcji - jeden z ważnych elementów funkcji produkcji, czyli formalnego związku opisującego proces tworzenia nowej wartości w gospodarce. Współczesna ekonomia uważa, że tempo, w jakim odbywa się postęp techniczny i organizacyjny w znacznej mierze zależy od polityki gospodarczej państwa – m.in. od jakości edukacji i wysokości nakładów na badania i rozwój (szczególną uwagę zwraca na to teoria endogenicznego wzrostu).

Potencjalny PKB

Wielkość produkcji, którą gospodarka jest w stanie wytworzyć w długim okresie (zazwyczaj podawana dla okresu 1 roku) przy danych, istniejących czynnikach wytwórczych.

Powszechne Towarzystwo Emerytalne

Spółka akcyjna, której przedmiotem działalności jest tworzenie i zarządzanie funduszem emerytalnym i jego reprezentowanie wobec osób trzecich.

POZIOM ROZWOJU GOSPODARCZEGO

Produkt Krajowy Brutto (PKB) w przeliczeniu na mieszkańca kraju uważany jest w ekonomii za jedną z najlepszych istniejących miar poziomu rozwoju gospodarczego. Dzieje się tak z dwóch powodów:

• po pierwsze, poziom PKB na mieszkańca informuje nas o przeciętnej wydajności pracy w gospodarce, a więc o tym, na ile skutecznie i efektywnie społeczeństwo jest zdolne wykorzystywać zasoby pracy (czy też szerzej, kapitał ludzki), którym dysponuje. Oczywiście, dokładniej rzecz biorąc, powinniśmy obliczać tzw. społeczną wydajność pracy, dzieląc PKB przez liczbę pracujących, a nie całą ludność kraju. Miara PKB na mieszkańca jest jednak bardziej ogólna - uwzględnia bowiem faktycznie istniejący w gospodarce, potencjalny zasób pracy, który zazwyczaj nie jest w pełni wykorzystywany na skutek bezrobocia oraz niższego od potencjalnie możliwego współczynnika zatrudnienia.
• po drugie, poziom PKB na mieszkańca informuje nas o poziomie życia ludności. Wytworzony w kraju PKB jest dzielony pomiędzy gospodarstwa domowe dysponujące zasobami pracy i kapitału, a więc określa łączne realne dochody w gospodarce. Z drugiej strony PKB oznacza łączną wartość towarów i usług dostępnych w gospodarce, zużywanych na spożycie i inwestycje. Ilość dostępnych towarów i usług może być oczywiście modyfikowana przez bilans handlowy (ujemne saldo oznacza, że w gospodarce możemy podzielić więcej towarów i usług niż wyprodukowaliśmy; sytuacja taka wiąże się jednak zazwyczaj ze wzrostem zadłużenia zagranicznego kraju – i nie może kontynuować się w nieskończoność). Na dłuższą metę, nie daje się jednak oderwać poziomu życia od poziomu PKB na głowę mieszkańca: im wyższy poziom tego wskaźnika w danym kraju, tym większy dobrobyt jego mieszkańców.

Współczesny świat charakteryzuje się dużym zróżnicowaniem poziomu rozwoju gospodarczego, mierzonego poziomem PKB na mieszkańca według parytetu siły nabywczej. Według danych Banku Światowego, w 2004 r. rozpiętość tego miernika w skali świata wynosiła od niecałych 600 USD na mieszkańca Mozambiku do 50 tys. USD na głowę mieszkańca Luksemburga. Była to zatem różnica kilkudziesięciokrotna.

Duże zróżnicowanie pod względem poziomu rozwoju gospodarczego występuje również w Europie, choć oczywiście różnice są tutaj znacznie mniejsze niż w skali świata. Najwyżej rozwiniętym krajem Europy jest Luksemburg, z PKB na mieszkańca według parytetu siły nabywczej bliskim 50 tysięcy USD. Do najuboższych należą natomiast niektóre państwa bałkańskie (Albania, Serbia i Czarnogóra), w których PKB na mieszkańca według parytetu siły nabywczej wynosi 1-2 tys. USD.

Niższe zróżnicowanie poziomu PKB na głowę mieszkańca odnotowuje się wewnątrz Unii Europejskiej. W obecnej Unii 27 państw, Łotwa i Polska - znajdują się na poziomie rozwoju ok. 50% średniej unijnej, podczas gdy Luksemburg ma PKB na mieszkańca ponad dwukrotnie wyższy niż średnio w UE-25. Poziom rozwoju gospodarczego najbardziej rozwiniętych krajów UE jest pięciokrotnie wyższy od poziomu rozwoju najuboższych krajów członkowskich Po rozszerzeniu UE o Rumunię i Bułgarię różnica ta jest już aż sześciokrotna.

Pozycja długa

Zakup kontraktu terminowego. Przyjęcie pozycji długiej oznacza, że inwestor liczy na wzrost cen instrumentu bazowego ponad cenę ustaloną w kontrakcie. W momencie realizacji kontraktu będzie mógł zakupić instrument bazowy po ustalonej cenie i od razu go sprzedać po aktualnej cenie rynkowej, która jest wyższa.

Pozycja krótka

Sprzedaż kontraktu terminowego. Przyjęcie pozycji krótkiej oznacza, że inwestor liczy na spadek cen instrumentu bazowego poniżej ceny ustalonej w kontrakcie. W momencie realizacji kontraktu będzie mógł zakupić instrument bazowy po aktualnej cenie rynkowej i od razu go sprzedać po cenie ustalonej w kontrakcie terminowym, która jest wyższa.

Pożyczka

Użyczenie innej osobie pieniędzy lub rzeczy.

Pożyczka długoterminowa

Pożyczka, którą należy spłacić po upływie okresu dłuższego niż rok.

Pożyczka krótkoterminowa

Pożyczka, która przypada do spłaty w terminie jednego roku lub krótszym.

Pożyczka lombardowa

Pożyczka w gotówce udzielana pod zastaw.

Pożyczkodawca

Osoba lub instytucja, która pożycza innym pieniądze albo rzeczy.

Pracowniczy Program Emerytalny

Uruchamiane dobrowolnie przez pracodawców programy oszczędnościowe, służące gromadzeniu środków na emerytury. Program taki, wprowadzany na zasadzie porozumienia pracowników z pracodawcą i z inicjatywy pracodawcy może utworzyć jeden lub kilka zakładów, jedna lub kilka branż, albo przedsiębiorstwa z jednej gminy czy dzielnicy.

Prawa do akcji (PDA)

Umożliwiają nabywcom akcji nowej emisji ich odsprzedanie, zanim zostaną one wprowadzone do obrotu giełdowego. Obrót PDA podlega takim samym regułom jak obrót akcjami. PDA notowane są w tym samym systemie notowań, w którym są lub mają być notowane akcje danej spółki.

Prawny środek płatniczy

Banknoty i monety nominowane w jakiejś walucie, które są używane i powszechnie akceptowane przy dokonywaniu płatności na terenie danego kraju.

Prawo Engla

W miarę wzrostu dochodów maleje udział wydatków na artykuły pierwszej potrzeby (głównie żywność).

Prawo poboru

Prawo pierwszeństwa nabycia akcji nowej emisji, przysługujące dotychczasowym akcjonariuszom spółki. Dotychczasowi akcjonariusze mogą zrezygnować z prawa objęcia nowych akcji, sprzedając prawo poboru na giełdzie. Prawa poboru są przedmiotem obrotu na giełdzie jako samodzielny papier wartościowy.

Prawo poboru (PP)

Prawo pierwszeństwa zakupu akcji emitowanych przez spółkę zwiększającą kapitał akcyjny przypadające z mocy prawa jej dotychczasowym akcjonariuszom. Prawo poboru jest zbywalne; akcjonariusze nie planujący objęcia akcji nowej emisji mogą sprzedać prawo poboru na giełdzie innym podmiotom zainteresowanym nabyciem emitowanych akcji spółki.

Premia

Opłata za wystawienie opcji. Zapłacenie premii pozwala na zakup/sprzedaż instrumentu bazowego po z góry określonej cenie i terminie, lub przez tym terminem.

Prezydencja

Sprawowanie przewodnictwa w Radzie Unii Europejskiej przez sześć miesięcy, przez kolejne państwo członkowskie UE.

Private equity

Kapitał prywatny inwestowany w średnio- i długoterminowo w przedsiębiorstwa rokujące nadzieje rozwoju i przynoszenia znacznych zysków w przyszłości, a które nie są notowane na rynku kapitałowym. Wejście private equity do przedsiębiorstwa zwykle następuje w wyniku procesu negocjacji między obecnym właścicielem/zarządem a podmiotem dysponującym kapitałem.

Procent składany

Sposób wyznaczenia końcowej wartości kapitału po całym okresie inwestycji, w sytuacji, gdy kapitalizacja odsetek następuje przed zakończeniem inwestycji i są one reinwestowane.

Produkt narodowy brutto (PNB)

Całkowita wartość wyrobów i usług wytworzonych przez obywateli danego kraju w ciągu jednego roku; PNB uwzględnia również dochody krajowych firm uzyskane za granicą, nie uwzględnia zaś dochodów obcych firm działających w kraju.

Produkt krajowy brutto (PKB)

Produkt krajowy brutto (PKB) stanowi sumę wartości wszystkich finalnych towarów i usług wyprodukowanych na terenie kraju w ciągu określonego czasu (zazwyczaj w roku). Do PKB nie zalicza się towarów i usług „pośrednich”, zużywanych w procesie dalszej produkcji. Jeśli podzielimy tę wartość przez liczbę mieszkańców kraju, uzyskamy PKB na głowę. Powszechnie uważa się, że jest to najlepsza istniejąca miara poziomu rozwoju gospodarczego.

PKB stanowi kluczową wielkość wyliczaną w ramach Systemu Rachunków Narodowych. Można go analizować z dwóch punktów widzenia:

• Z jednej strony, PKB jest miarą produkcji, czyli sumą wartości dodanej wytworzonej przez wszystkie podmioty gospodarcze działające na terenie kraju (w skład PKB wchodzi także produkcja wytworzona poza sektorem przedsiębiorstw – np. przez gospodarstwa domowe), powiększonej o podatki pośrednie nałożone na produkty i pomniejszone o dotacje dopłacone do produktów.
• Z drugiej strony, rachunek PKB pokazuje również ostateczny podział wytworzonej produkcji pomiędzy różne rodzaje popytu, a więc jej ostateczne zużycie.


Tożsamość ta pokazuje, że cała wytworzona w kraju produkcja może być przeznaczona na zaspokojenie różnych rodzajów popytu krajowego (spożycie indywidualne, zbiorowe, inwestycje, zmiana zapasów) oraz eksport netto. Jeśli eksport jest wyższy od importu, kraj wytwarza więcej niż zużywa. Jeśli z kolei saldo handlu zagranicznego jest ujemne (import jest wyższy od eksportu), to w kraju jest więcej towarów i usług do podziału niż się w nim wytwarza.

Zazwyczaj poziom PKB z okresu na okres zwiększa się dzięki temu, że społeczeństwo dysponuje lepszymi maszynami i urządzeniami, większą wiedzą i doświadczeniem, lepszą organizacją pracy, a dzięki rozwojowi demograficznemu często również większą liczba pracowników. Zjawisko to określamy mianem wzrostu gospodarczego.
Problemem jest to, że sam wzrost wartości wytworzonego PKB nie musi wcale oznaczać, że wzrosła produkcja. Na wzrost wartości składa się bowiem zarówno wzrost produkcji, jak wzrost cen. Warunkiem prawidłowej oceny skali wzrostu gospodarczego jest więc wyeliminowanie efektów wzrostu cen – interesuje nas to, o ile więcej wytworzono w ciągu roku towarów i usług, a nie to jak duża była inflacja. Osiąga się to wyliczając PKB w cenach stałych, czyli wyceniając wartość PKB w kolejnym roku w taki sposób, jakby ceny nie uległy zmianie. Pomiar ten prowadzi do wyznaczenia realnego wzrostu PKB (w odróżnieniu od nominalnego wzrostu PKB, zawierającego również efekty inflacji).

Z kolei często stosowane porównania PKB w różnych krajach wymagają wyeliminowania z pomiaru różnic w wysokości cen tych samych towarów i usług (interesują nas, podobnie jak w przypadku realnego wzrostu PKB, różnice w poziomie produkcji, a nie różnice cen). Prowadzi to do wyliczenia PKB według parytetu siły nabywczej.

Produktywność czynników produkcji

Relacja efektów (wielkości produkcji) do nakładów (kosztów wykorzystywanego kapitału i pracy); produktywność odzwierciedla stopień wykorzystania czynników produkcji oraz wpływ wielu innych czynników (zmiany w strukturze nakładów czynników produkcji, poziom rozwoju technologicznego, itp.).

Prowizja

Wynagrodzenie pobierane za pomoc w zawarciu transakcji; dotyczyć może zarówno handlu obnośnego jak i olbrzymich kredytów bankowych; naliczana jest procentowo od wartości przedmiotu transakcji.

Przedsiębiorca

Osoba fizyczna, prawna lub inna jednostka organizacyjna, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową.

Przepisy prawa pracy

Przepisy gwarantujące pracownikom określone prawa (np. prawo do urlopu) i nakładające na pracodawców określone obowiązki.

Przepływy pieniężne

Różnica między wpływami a wydatkami gotówkowymi spółki.

Przetarg

Metoda zawierania transakcji, polegająca na tym, że konkurujący dostawcy przedstawiają swoje oferty, a nabywca wybiera (według z góry ustalonych kryteriów) najkorzystniejszą z nich. Wyróżnia się przetargi zamknięte, z ograniczonym kręgiem oferentów i otwarte, do których przystąpić może każdy, kto spełni warunki przetargu.

Przychód

Utarg, kwota pieniędzy wpływająca do przedsiębiorstwa w określonym czasie z tytułu sprzedaży wytworzonych produktów (dóbr lub usług).

Przyrostowa kapitałochłonność (ICOR)

Ważna charakterystyka efektywności wzrostu gospodarczego, pokazująca o ile jednostek trzeba było w danym okresie zwiększyć kapitał produkcyjny, po to by wartość PKB wzrosła o jednostkę. Im wyższy ICOR, tym mniejsza efektywność wzrostu.

Publiczny obrót papierami wartościowymi

Oferowanie zawarcia transakcji kupna bądź sprzedaży papierów wartościowych nieokreślonemu inwestorowi, grupie ponad 300 inwestorów lub za pośrednictwem środków masowego przekazu.

Punkt bazowy

Setna część punktu procentowego, 1 punkt bazowy = 0.0001. Punkty bazowe są powszechnie używane na rynkach finansowych do określania zmian rentowności lub innych cen.

Put (opcja)

Opcja sprzedaży; pozwala na sprzedaż instrumentu bazowego po wcześniej określonej cenie w umówionym dniu (opcja europejska) lub w dowolnym czasie przed tym dniem (opcja amerykańska).